اولین خیابان آسفالت ایران چگونه ساخته شد

در این نوشتار از مجله رنت‌ران به بررسی تاریخچه اولین خیابان آسفالت ایران می‌پردازیم. امروزه آسفالت به یک منظره رایج تبدیل شده است که ما وجود آن را کاملاً بدیهی می‌دانیم. در واقع، آن‌قدر رایج است که بیش از ۸۰ درصد از کل جاده‌ها و خیابان‌های کشور هم‌اکنون آسفالت شده‌اند. باتوجه‌ به این آمار، ممکن است تصور این‌که زمانی کلان‌شهرهای ما دارای روکش آسفالت نبوده‌اند کمی سخت باشد.

جاده آسفالته در حدود ۹۰ سال پیش آن‌قدر کمیاب بود که در صورت مشاهد آن در سطح شهر، شگفتی افراد را برمی‌انگیخت. برای مثال، راویان قدیم از شهر تهران که برای اولین‌بار خیابان آسفالت را از نزدیک دیده بودند، آسفالت را این‌گونه توصیف می‌کردند:

«در وسط شهر، زمین را مواد تاریکی پوشانده بود که همه چرخ‌ها را خاموش و صدای سم‌ها را خفه می‌کرد. مثل قیر بود، اما مطمئن نیستیم، بیشتر مثل یک جادو است.»

جالب است فقط کمتر از ۱۰۰ سال پیش آسفالت آن‌قدر کمیاب بود که به‌عنوان "جادو" توصیف می‌شد. حالا میزان آسفالت خیابان‌ها را با امروز مقایسه کنید که در هر نقطه از شهر می‌توان یافت و ما به‌سختی به آن‌ها نگاه می‌کنیم.

با درنظرگرفتن این موضوع، ما در رنت‌ران تصمیم گرفتیم که یک گذر کوتاه به تاریخچه اولین آسفالت ایران داشته باشیم؛ پس تا پایان همراه ما باشید. برای اجاره خودرو در تهران می‌توانید از طریق سایت اجاره خودرو رنت ران اقدام نمایید.

اولین زمزمه‌ها از ضرورت استفاده از قیر در خیابان‌های تهران

در تاریخ ۱۳ بهمن‌ماه سال 1308، روزنامه اطلاعات دوران پهلوی گزارشی در ارتباط با ضرورت استفاده از ماده قیر که از مشتقات نفت محسوب می‌شد در خیابان‌ها و پیاده‌روهای شهر چاپ کرد. این گزارش با عنوان «خیابان‌های تهران باید از قیر ساخته شود» نوشته شد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

«زیرساخت شهر تهران به‌گونه‌ای‌ست که برای عابرین و منازل مسکونی اطراف، اسباب زحمت است. تابستان‌ها عبور و مرور درشکه‌ها و خودروها باعث گردوغبار می‌شود و در روزهای زمستانی در گل‌ولای غرق می‌شوند.

شهرهای اروپایی از ۸۰ سال گذشته از قیر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ترکیبات برای روکشی خیابان‌ها و پیاده‌روهای خود استفاده کرده‌اند. کمترین نقطه‌ای از شهر را در این کشورها می‌توان یافت که با اصول مدرن جاده‌سازی ساخته نشده باشد.

نکته جالب در خیابان‌های اروپایی، رقابت بین صاحبان مغازه‌های اطراف خیابان است؛ زیرا مردم به دلیل تمیز بودن و زیبا بودن این‌گونه خیابان‌ها علاقه بیشتری به عبور و مرور در آن دارند که در نتیجه باعث ایجاد فضای رقابتی بین آن‌ها شده است.

از سویی دیگر خیابان‌های نظیف و قشنگ کنونی در اروپا به دلیل غیرقابل‌ نفوذ بودن گل‌ولای در آن موجب کاهش تعداد متوفیات شده است. همچنین میکروب‌ها و امراض مختلفی که در خاک وجود دارند، نمی‌توانند در ماده قیر نفوذ کنند.»

با اینکه این گزارش از روزنامه اطلاعات در سال ۱۳۰۸ چاپ شد، اما در نهایت اولین آسفالت ایران در زمستان سال ۱۳۱۰ در شهر تهران به دستور رضاشاه اجرا شد.

چگونه آسفالت مدرن وارد ایران شد؟

همان‌طور که در مقاله اولین خیابان تهران به‌طور مفصل به تاریخچه خیابان های تهران و نحوه شکل‌گیری آن‌ها پرداخته‌ایم، اشاره‌ای کوتاه هم به اولین خیابان آسفالت ایران هم داشتیم که توسط رضاشاه برای نخستین‌بار به اجرا در آمد.

پیش از آسفالت‌کردن جاده‌های کشور به‌صورت مدرن، خیابان‌های مهم کشور به شکل دستی سنگ‌فرش می‌شدند تا برای عبور و مرور درشکه‌ها و کالسکه‌ها مسیر هموارتر باشد. از سویی دیگر در فصل گرم سال، گرد و خاک کمتر و در فصول سرد سال، گل‌ولای کمتری در سطح شهر ایجاد می‌شد.

در ارتباط با اولین خیابان آسفالت ایران روایت متعددی وجود دارد که در این میان دو روایت در بین تاریخ‌پژوهان ایرانی اعتبار بیشتری دارند. در ادامه هرکدام از روایات را شرح خواهیم داد.

اولین خیابان آسفالت ایران؛ روایت اول

روایت اول این‌گونه بیان می‌کند: اولین خیابان آسفالت ایران، خیابان توپخانه (خیابان امام خمینی فعلی) بود. این خیابان به مناسبت ورود پادشاه وقت عراق، ملک‌فیصل اول، در دی‌ماه سال ۱۳۱۰ به دستور رضاشاه آسفالت شد.

عملیات آسفالت‌کاری در این خیابان در کمتر از ۴ روز توسط شهرداری وقت از سردر الماسیه آغاز (ساختمان دارایی) و تا میدان توپخانه به پایان رسید. پس از پایان مسافرت پادشاه عراق، رضاشاه دستور داد تا سایر خیابان‌های اصلی شهر هم آسفالت‌کاری شوند. اما ازآن‌جایی‌که سم اسب‌ها و لاستیک درشکه‌ها با ساختار خیابان‌های آسفالته مطابقت نداشت، باعث سرخوردن آن‌ها می‌شد، به همین منظور سایر خیابان‌ها همچون خیابان پهلوی (ولیعصر)، باغشاه (میدان حر) و خیابان شاه (جمهوری) به طور کامل سنگ‌فرش شدند.

اولین خیابان آسفالت ایران؛ روایت دوم

روایت دوم را از سلیمان بهبودی، از افراد نزدیک رضاشاه بیان می‌کنند. بهبودی در کتاب خاطرات خود از دوران پهلوی اول که با نام (رضاشاه) نوشته بود، در مورد اولین آسفالت ایران این‌گونه بیان می‌کند: اولین خیابان آسفالت ایران، قسمتی از خیابان اصلی کاخ یعنی از ابتدای خیابان سپه تا چهارراه پاستور بود که در اصل به آن در سنگی گفته می‌شد.

بهبودی در بخشی دیگر از خاطرات خود، داستان جالبی را بیان می‌کند که روزی رضاشاه او را احضار کرده و چنین گفته بود: «در مملکتی که خودش ابزار ساخت آسفالت را دارد چرا باید از بیگانه‌ها تقاضای کمک کند؟»

 به همین منظور بنده همه‌روزه با مأمورین شرکت اروپایی که در حال ساخت آسفالت خیابان‌ها بودند صحبت و در عین ‌حال به کار آن‌ها تماشا می‌کردم. از یک بنا که از قضا فرد باهوشی نیز بود خواستم خود را به‌عنوان یک کارگر، وارد پروژه ساخت آسفالت خیابان‌ها کند تا از این طریق بتواند روش پختن آسفالت را از پیمانکار یاد بگیرد.

شخص بنا بعد از دو روز به منزل بنده آمد و اطلاع داد که طرز پختن آسفالت را یاد گرفتم، هر زمان که دستور دهید کار را آغاز خواهم کرد. من هم این موضوع را به اطلاع شاه رساندم و ایشان هم فرمودند حتماً خودمان انجام خواهیم داد.

از خاکی‌های دروازه غار تا طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه ولیعصر

تهران در زمان حکومت ناصرالدین‌شاه که از سفر اروپایی خود بازگشته بود، رشد کالبدی مؤثرش را آغاز کرد و از یک شهر که تنها دارای کوی و برزن بود، تبدیل به شهری با خیابان‌کشی‌های متعدد شد. ما در مقاله تهران قدیم پیشرفت‌های شهری در آن زمان را به‌طور کامل مورد ارزیابی قرار داده‌ایم.

تا قبل از حکومت قاجار، شهرهایی مانند اصفهان، تبریز و قزوین دارای خیابان‌کشی منظمی بودند، اما پایتخت ایران با شروع سلطنت ناصرالدین‌شاه بود که دچار تحولات گسترده در زیرساخت شهری شد و به‌تدریج نام «خیابان» در فرهنگ لغت شهرسازی تهران قرار گرفت.

پس از قاجار نوبت به حکومت پهلوی رسید تا مسیر توسعه شهری در ایران را ادامه دهد و اولین خیابان آسفالت ایران را به نام خود ثبت کند. البته تا پیش از حکومت پهلوی، این حکومت صفوی بود که اولین خیابان ایران، خیابان سپه قزوین را به نام خود ثبت کرده بود.

در ارتباط با اولین خیابان تهران هم پیشنهاد می‌شود مطلبی با همین عنوان را در مجله رنت‌ران مطالعه فرمایید. با آغاز انقلاب اسلامی، مسیر رشد و توسعه شهری ایران سرعت دوچندانی گرفت تا جایی که شهر تهران به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای مهم دنیا شناخته شده است. شهری که در ابتدا از خاکی‌های دروازه غار، چال میدان، عودلاجان و غیره، سنگ بنای شهری‌شدن خود را بنا نهاد تا امروز که طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه را در دل خود دارد.